«Πολλοί δείκτες μεταβάλλονται στον οργανισμό μας κάθε 24ωρο. Έχουν μετρηθεί πάνω από 170 τέτοιες μεταβλητές!», λέει ο διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παύλος Τούτουζας. «Σημαντικότερες όμως είναι οι διακυμάνσεις των σφυγμών, της πίεσης, του σακχάρου του αίματος και των ορμονών. Ο Ιπποκράτης είχε παρατηρήσει πολλές αλλαγές της λειτουργίας του οργανισμού μας ανάλογα με τις ώρες, τις εποχές και το περιβάλλον».
Πίεση και σφυγμοί
Τις πρωινές ώρες παρατηρείται αύξηση της πίεσης και των σφυγμών. «Κατά τη διάρκεια του ύπνου, οι σφυγμοί μας είναι συνήθως 45-50 γιατί δεν χρειάζεται να λειτουργούν για τους μυς, τα οστά και τα σπλάγχνα, αλλά απλώς να διατηρούν την κυκλοφορία του αίματος», εξηγεί ο κ. Τούτουζας. «Μόλις ανοίξουμε τα μάτια μας, οι σφυγμοί αυξάνονται σε 60, 70 ή και 80. Μόνο με την αφύπνιση, η καρδιά μας αρχίζει να δουλεύει γρηγορότερα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, εάν χρειαστεί να καταβάλουμε προσπάθεια, οι σφυγμοί μπορεί να αυξηθούν ακόμη και σε 100 ή 130».
Ανάλογα είναι και τα «κύματα» της πίεσης. «Υπάρχει ένα “κύμα” αυξημένης αρτηριακής πίεσης στους περισσότερους ανθρώπους το πρωί, κατά δύο, τρεις μονάδες», λέει ο καθηγητής. «Ένα άλλο “κύμα”, ηπιότερο, παρατηρείται κατά τις απογευματινές ώρες, κοντά στο σούρουπο».
Στους υπερτασικούς ανθρώπους, η πιο αυξημένη πίεση παρατηρείται συνήθως δύο- τρεις ώρες μετά την αφύπνιση και το απόγευμα. Το βράδυ, η πίεση πέφτει τόσο στους φυσιολογικούς ανθρώπους όσο και στους υπερτασικούς. «Στο 30%- 40% των υπερτασικών, όμως, παρατηρείται το φαινόμενο να έχουν πιο υψηλή πίεση κατά τη νύχτα και αυτοί αποκαλούνται non deepers, σε σύγκριση με τους λοιπούς ασθενείς (deepers)», επισημαίνει ο κ. Τούτουζας.
Γι΄ αυτό, αν υπάρχει τέτοια υποψία- από ανήσυχο ύπνο, πονοκεφάλους το βράδυ κ.ά.- πρέπει να τοποθετείται στον ασθενή σύστημα Χόλντερ, για 24ωρη καταγραφή της πίεσης. «Προκύπτει λοιπόν και ανάγκη χρονοθεραπείας», τονίζει ο κ. Τούτουζας.
Ο πρωινός κίνδυνος
Τις πρωινές ώρες ο κίνδυνος να εκδηλωθεί πρόβλημα στην καρδιά και τον εγκέφαλο είναι μεγαλύτερος. «Τα περισσότερα εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια συμβαίνουν εννέα με δέκα το πρωί», υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους:
- Σημειώνεται απότομη αύξηση της πίεσης και των σφυγμών κατά την αφύπνιση.
- Υπάρχει αύξηση της κορτιζόλης στο αίμα.
- Παρατηρείται σπασμός των αρτηριών, λόγω της ανησυχίας για την επερχόμενη ημέρα.
- Εμφανίζεται τάση για μεγαλύτερη συγκόλληση των αιμοπεταλίων, που οδηγεί σε περισσότερα θρομβωτικά επεισόδια.
Μεταβολές της καρδιακής λειτουργίας δεν υπάρχουν μόνο ανάλογα με την ώρα, αλλά και την ημέρα και την εποχή. «Τα καρδιαγγειακά επεισόδια παρουσιάζονται συχνότερα τη Δευτέρα (ημέρα έντασης) και σπανιότερα την Κυριακή (ημέρα αναπαύσεως)», λέει ο κ. Τούτουζας. «Επίσης, έχουμε τα περισσότερα καρδιαγγειακά επεισόδια τον χειμώνα (κυρίως Δεκέμβριο και Ιανουάριο) και τα λιγότερα το καλοκαίρι (κυρίως Ιούνιο και Ιούλιο)».
Το σάκχαρο ανεβαίνει την αυγή
O άνθρωπος δεν έχει μόνο ένα, αλλά πολλά βιολογικά ρολόγια. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν μάλιστα τα τελευταία χρόνια ότι τα ρολόγια αυτά ρυθμίζονται από συγκεκριμένα γονίδια, τα χρονογονίδια.«Ο ανθρώπινος οργανισμός αντιλαμβάνεται τον χρόνο με πολλά μικρά βιολογικά ρολόγια που βρίσκονται στο κάθε κύτταρό του», εξηγεί ο διευθυντής της Ενδοκρινικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Πολυκλινική» κ. Στέλιος Τσαγκαράκης. «Επιπλέον, υπάρχει ένα κεντρικό βιολογικό ρολόι, που βρίσκεται στον εγκέφαλο- και συγκεκριμένα στον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου- και υποδέχεται κυρίως πληροφορίες από το περιβάλλον».
Τα κυτταρικά αυτά ρολόγια, με μηχανισμούς που κωδικοποιούνται από γονίδια που ανακαλύφθηκαν τα τελευταία χρόνια και ονομάζονται χρονογονίδια (clock genes), εμφανίζουν χρονικές εναλλαγές που διαρκούν περίπου μία ημέρα. Για τον λόγο αυτόν, ονομάζονται κιρκάδιες (circadian, από τα λατινικά circa = περίπου και diem = ημέρα).
Είναι αλήθεια ότι κάθε άνθρωπος έχει τον βιορυθμό του; «Πράγματι, κάθε άνθρωπος έχει τον βιορυθμό του και αυτό εξαρτάται από μία σειρά ιδιαίτερες συνήθειες που αφορούν τον τρόπο ζωής του, π.χ. τη διάρκεια και το ωράριο ύπνου, τον φωτισμό, τη διατροφή του», απαντά ο κ. Τσαγκαράκης. «Παράλληλα, όμως, φαίνεται ότι υπάρχουν και γενετικές διαφορές στα λεγόμενα χρονογονίδια, που προσδίδουν ακόμη μεγαλύτερη διάσταση στη βιοποικιλότητα των βιορυθμών».
Η αυξητική ορμόνη
Σχεδόν όλες οι γνωστές ορμόνες εμφανίζουν κιρκάδια διακύμανση στην παραγωγή και έκκρισή τους. «Οι πλέον χαρακτηριστικές διακυμάνσεις αφορούν την αυξητική ορμόνη και την κορτιζόλη», επισημαίνει ο κ. Τσαγκαράκης. «Η αυξητική ορμόνη, που ευθύνεται για τη σωματική ανάπτυξη στην παιδική ηλικία και είναι σημαντική και στους ενήλικες λόγω της αναβολικής και λιπολυτικής της δράσης, εκκρίνεται με εκκριτικές ώσεις κυρίως τη νύχτα και σε συγκεκριμένες φάσεις του ύπνου. Η πολύ συχνή στέρηση ύπνου λοιπόν έχει επιπτώσεις στην ανάπτυξη παιδιών και εφήβων».
Η κορτιζόλη είναι γνωστή ως ορμόνη του στρες. «Αυτή παράγεται και εκκρίνεται από τα επινεφρίδια, με εντολές που προέρχονται μέσω πολύπλοκων νευροενδοκρινικών μηχανισμών από την υπόφυση», πειργράφει ο κ. Τσαγκαράκης. «Εκκρίνεται κυρίως τις πρώτες πρωινές ώρες και φαίνεται ότι “προετοιμάζει” τον οργανισμό για το στρες της αφύπνισης».
Διακυμάνσεις της θερμοκρασίας
Πολλές λειτουργίες του οργανισμού εμφανίζουν διακυμάνσεις στη διάρκεια του 24ώρου. «Κλασικά παραδείγματα είναι οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της αρτηριακής πίεσης», μας πληροφορεί ο κ. Τσαγκαράκης. «Η θερμοκρασία του οργανισμού αυξάνεται μετά τα γεύματα και τις απογευματινές ώρες και μειώνεται τις νυκτερινές».
Επίσης, το σάκχαρο του αίματος μπορεί να εμφανίζει διακυμάνσεις, που εξαρτώνται κυρίως από τις κιρκάδιες ορμονικές μεταβολές. Έτσι, κατά τη διάρκεια της νύχτας η έκκριση της αυξητικής ορμόνης και της κορτιζόλης, που ανταγωνίζονται τη δράση της ινσουλίνης, ανεβάζει τα επίπεδα του σακχάρου τις πρωινές ώρες».
Σε μη διαβητικά άτομα, τα οποία έχουν επαρκή έκκριση ινσουλίνης, το φαινόμενο αυτό δεν είναι ιδιαίτερα έντονο. Στους διαβητικούς, όμως, που έχουν ανεπάρκεια έκκρισης ή δραστικά ανεπαρκή ινσουλίνη, το φαινόμενο αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονο (ονομάζεται «φαινόμενο της αυγής» dawn phenomenon).
Το ρολόι της διατροφής
Οι βιορυθμοί μας καθορίζουν και τις ανάγκες μας σε τροφή. «Στον ύπνο, το πεπτικό σύστημα χρειάζεται απόλυτη ανάπαυση», λέει ο κ. Τούτουζας, «ενώ δουλεύουν μόνο η καρδιά, ο εγκέφαλος και λίγο το ήπαρ, για να εκποιεί το γλυκογόνο που χρειάζονται τα εγκεφαλικά κύτταρα. Γι αυτό, πρέπει να τρώμε τρεις ώρες πριν από τον ύπνο και ελαφρά («το πρωί να τρως όλο το φαγητό σου, το μεσημέρι το μισό και το βράδυ να το δίνεις στον εχθρό σου», λένε οι Κινέζοι). Αντιθέτως, το πρωινό “κύμα΄΄ κορτιζόλης απαιτεί πλούσια τροφή».
Τακτικά μικρά γεύματα χρειάζονται, για να διατηρεί κανείς το σάκχαρο του αίματος σε φυσιολογικά επίπεδα κατά τη διάρκεια της ημέρας και να μην παρουσιάζει υπνηλία και αίσθημα κόπωσης. Επίπεδα σακχάρου γύρω στο 100 είναι τα ιδεώδη για να φθάσει κανείς στη μέγιστη απόδοσή του.
Οι ορμόνες της νύχτας...
Σαφώς το περιβάλλον (π.χ. θερμοκρασία) και η εποχή (διάρκεια ημέρας και νύχτας) επιδρούν στους βιορυθμούς μας. «Ιδιαίτερα η μεγάλη διάρκεια της νύχτας αυξάνει την έκκριση από την επίφυση της ορμόνης μελατονίνης, η οποία με τη σειρά της επιδρά στη λειτουργία πολλών νευροενδοκρινικών μηχανισμών» λέει ο κ. Τσαγκαράκης. «Δεδομένου, όμως, ότι ο σύγχρονος άνθρωπος διαβιώνει ως επί το πλείστον σε τεχνητές συνθήκες θερμοκρασίας και φωτός, οι επιδράσεις αυτές είναι λιγότερο εμφανείς σήμερα».
... και της ηλικίας
Υπάρχουν διαφορές ανάλογα με την ηλικία. «Οι διαφορές αφορούν κυρίως την ποσότητα της ορμόνης που εκκρίνεται» μάς πληροφορεί ο κ. Τσαγκαράκης. «Σε αντιστοιχία μάλιστα με την εμμηνόπαυση, τη φάση δηλαδή που σταματά η ορμονική λειτουργία των ωοθηκών στις γυναίκες, έχει περιγραφεί η σωματόπαυση, που αφορά την περίοδο που αρχίζει η μεγάλη μείωση στην έκκριση της αυξητικής ορμόνης». Επίσης, στις μεγάλες ηλικίες εμφανίζεται μεγάλη μείωση στην παραγωγή του επινεφριδιακού ανδρογόνου DΗΕΑ. Αντίθετα, η κορτιζόλη φαίνεται ότι αυξάνεται λίγο με την πάροδο της ηλικίας. «Μάλιστα η κορτιζόλη είναι η ορμόνη εκείνη που εμφανίζει την πιο χαρακτηριστική μεταβολή στην ημερήσια διακύμανσή της στις προχωρημένες ηλικίες» υπογραμμίζει ο κ. Τσαγκαράκης.
Συμβουλές για καλό βιορυθμό
* Να μην κάνετε υπερβολές στο ξενύχτι
* Να τρώτε πάντα καλό πρωινό
* Να έχετε τακτικά γεύματα (τρία κύρια και δύο ενδιάμεσα)
* Να αποφεύγετε το απότομο ξύπνημα
* Να μην τρώτε πολύ το βράδυ
* Να οργανώνετε καλά τον χρόνο σας
* Να μην κάνετε κατάχρηση αλκοόλ
Τo τζετ λαγκ και οι διαταραχές του ύπνου
Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα διαταραχής στο βιολογικό ρολόι του οργανισμού είναι το γνωστό τζετ λαγκ, το οποίο διαταράσσει τον ρυθμό ύπνου- εγρήγορσης και συνοδεύεται από πονοκέφαλο, ευερεθιστότητα και αίσθημα έντονης κόπωσης.
«Είναι ενδιαφέρον ότι στις περιπτώσεις αυτές ενώ το πλαίσιο ύπνου- εγρήγορσης αποκαθίσταται σε λίγες ημέρες, η αποκατάσταση των ενδοκρινικών βιορυθμών συνήθως απαιτεί μεγαλύτερο διάστημα» λέει ο κ. Τσαγκαράκης. «Ορισμένες ψυχιατρικές διαταραχές, ιδίως όσες συνοδεύονται από διαταραχές του ύπνου, μπορεί επίσης να διαταράξουν τους ενδοκρινικούς βιορυθμούς. Επίσης στους τυφλούς παρατηρούνται σημαντικές διαταραχές, λόγω της κατάργησης των φωτεινών ερεθισμάτων».
Οι επιπτώσεις
Το φυσιολογικό ρολόι των ορμονών διαταράσσεται βέβαια και σε περιπτώσεις ενδοκρινικών διαταραχών, οπότε επέρχεται αυτόνομη- δηλαδή, μη ελεγχόμενη από τα φυσιολογικά ερεθίσματα- έκκριση των ορμονών.
«Οι διαταραχές του φυσιολογικού ρυθμού έχουν ως αποτέλεσμα τον αποσυγχρονισμό της έκκρισης των ορμονών σε σχέση με τις ανάγκες του οργανισμού» τονίζει ο κ. Τσαγκαράκης. «Για τον λόγο αυτό, όταν οι διαταραχές αυτές δεν αποκαθίστανται εγκαίρως έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία του οργανισμού, όπως στην ανάπτυξη, τη γονιμότητα, τον ψυχισμό και τον μεταβολισμό».
Το πεδίο αυτό είναι στο επίκεντρο των ερευνών για την κατανόηση και θεραπεία σοβαρών καταστάσεων, όπως ο διαβήτης, η οστεοπόρωση, η υπέρταση και η παχυσαρκία και οι επιστήμονες αναμένουν πολλά και ενδιαφέροντα ευρήματα τα επόμενα χρόνια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου